Formula 1 (F1) veya Grand Prix yarışı olarak bilinir. Formula 1 sezonu, dünyada yarış için hazırlanan pistlerde ve şehir yollarında gerçekleşen, Grands Prix (büyük ödüller) olarak bilinen yarışlardan oluşur. F1, 5 kıtada 19-20 yarıştan oluşmaktadır. Yıl sonu toplanan puanlara göre Pilotlar Şampiyonluğu ile Takımlar Şampiyonası (Otomobil Yapımcıları Birinciliği) ödülleri verilir.
Formula 1 Dünya Şampiyonası, dünyanın en popüler otomobil sporları şampiyonası olmasının yanında, dört yılda bir olan Futbol Dünya Kupası ve Yaz Olimpiyatları’ndan sonra, dünyada en çok izlenen spor organizasyonu.
Formula 1 yarış kuralları nelerdir?
Bir yıla dağıtılmış bu yarışlarda takımlar iki ayrı kısımda değerlendirilir. Birinde sürücü seçimi, diğerinde ise araç mühendisi ekibi seçimi yapılır. Sürücüler, FIA tarafından verilen Super Licence’a (Süper Lisans) sahip olmalıdır. Yarışlar, sadece FIA tarafından yayınlanan en yüksek kalite değeri ‘1’e sahip pistlerde gerçekleşmektedir.
Yarışların çoğu kırsal alanlara sadece F1 yarışı için kurulmuş pistlerde gerçekleşir, günümüzde az rastlansa da şehir sokaklarının kapatılmasıyla gerçekleşen yarışlar görülmektedir.
‘Pit alanında geçti’ ne demek?
Geçiş işlemi Grand Prix’nin hemen başında yani ilk virajda veya ilk turda, ya da yarışın kalan kısmında yapılabilir. Sık sık “pit alanında geçti” ifadesini duyarsınız ancak bu pist üstünde geçişten ziyade bir aracın, diğeri karşısında pozisyon kazandığını belirtmek için bu ifade kullanılır. Buradaki pozisyon kazanma olayı daha çok stratejiyle alakalıdır.
Geçiş hız farkı ile olur
Geçiş dediğimiz olay, araçların yarış içerisinde birbirlerini pist üstünde mücadele ederek geçmesi olayıdır.
Bu tür geçişler, hız farkı sayesinde olur. Arkadan gelen araç, öndekini geçebilecek kadar hızlı olursa sonuç başarılı olur. Hız farkı ne kadar fazla olursa, geçiş yapmak o kadar kolay olur. Formula 1 araçları performans olarak çok yakın oldukları ve fren mesafeleri diğer serilere göre çok daha kısa olduğu için, geçiş yapmak büyük yetenek, cesaret ve adanmışlık ister.
Hava koridorunu kullanmak
Pilotlar, rakibini geçmek için bir çok metot kullanabilir. Bunlardan birisi, öndeki aracın hava koridorunu kullanmaktır. Bunun için pilot, öndeki aracı aynı çizgide takip eder. Öndeki aracın arkasında oluşan düşük basınç alanına giren arkadaki araç, bu şekilde bir süreliğine az da olsa hız avantajı elde eder. Bu formül düzlüklerde faydalı olsa da, virajlarda takip eden aracın aerodinamik performansı azaldığı için yol tutuşunun da azalmasına sebep olur ve faydalı olmaktan çıkarr. Bu yüzden virajlarda takip eden pilotlar, ya fark açmak zorunda kalıyorlar ya da ideal olmayan çizgilerden ilerlemeyi tercih ediyorlar.
Virajda geçmek yetenek ister!
Pilot geçiş işlemini düzlükte tamamlayamazsa, o zaman viraja girerken frenleme esnasında bunu denemeye karar verebilir. Geçiş yapan pilotun bunu yaparken yeteneklerini konuşturması gerekiyor çünkü hem pistin ideal yarış çizgisinin dışına, yani daha kaygan olan çizgisine çıkması hem de fren noktasını çok iyi ayarlaması gerekiyor. Yarış çizgisi dışına çıkan pilotlar, durumu kontrol altında tutamazsa o virajı dönmeme, spin atma (Spin atma, el frenini çekerek dönüşlerde arka lastikleri kaydırma anlamına gelir) ya da diğer pilotla temas yaşama gibi durumlarla karşı karşıya kalabilir.
Tahmin edeceğiniz üzere lastiklerin yol tutuşu, bu tür durumlarda büyük rol oynar. Yeni lastiklere geçen pilotlar, eski lastiklerle devam edenler karşısında avantajlı olur. Benzer şekilde, lastiği yeni olan pilotun virajdan çıkışta da çekişi daha güçlü olur. Böylece virajlarda farklı çizgiler seçerek geçiş yapma şansı yakalayabiliyorlar.
Sert savunma!
Rakibinin geçiş hamlesine cevap vermek isteyen pilotlar ise doğru fren noktalarını ve doğru yarış çizgilerini kullanma konusunda yeteneklerine güvenmek zorundadır. Yetenekli pilotlar, özellikle geçişin zor ve düzlüğün az olduğu pistlerde kurallar dahilinde sert savunma ile rakiplerini arkalarında tutmayı başarıyorlar. Bunu virajlara girerken giriş açısını daraltarak yapmaya çalışıyorlar. Bu yarışlarda sık sık gördüğümüz ve kabul edilebilir bir strateji. Bu sayede arkasında daha hızlı araca sahip olan rakibini tutabilen pilotlar olduğunu her zaman görüyoruz.
Arkadaki aracın virajlara giriş açısını daraltmak, onların apeksi geç kullanmasına ve hatta virajda genişe açılmasına neden olur. Arkadaki pilot geçiş yapsa bile, daha ideal çizgide olan yavaş araç tekrar öne geçme şansı yakalıyor. Bu tür mücadelenin yan etkisi ise ideal olmayan çizgilerin kullanılması nedeniyle iki pilotun birden önlerinde ya da arkalarında yer alan pilotlardan daha yavaş kalmaları.
Pilotlar hangi durumda ceza alıyor?
Harika geçiş atakları, F1’i en iyi şekilde temsil eden şeylerdir. Zayıf olan geçişler ise spora daha çok zarar verir. Modern pilotları oldukça yakın mücadelelerinde çoğu zaman temas etmemeleri konusunda tebrik etmeliyiz. Ancak hakemler her yarışı, geçiş ile savunma hamlelerini yakından takip ediyor. Savunmada ya da atakta gerçekleşen tehlikeli sürüşler sebebiyle pilotlara ceza verilebiliyor.
FORMULA 1 HAKKINDA TEKNİK BİLGİLER
Aerodinaminin önemi
Aerodinami uzmanlarının hedefi; otomobillerin yere basma gücünü (downforce – kanatların altına yaratılan alçak basınç sayesinde otomobilleri yere bastıran dikey güç) arttırmak ve otomobilin ileriye doğru gitmesine engel olan sürtünme etkisini azaltabilmek.
Bir Formula 1 otomobilin ön süspansiyonu iki ton basınca dayanabiliyor. Bu, tekerlekleri ana gövdeye bağlayan karbon fiber çubukların, üzerine oturan yetişkin bir boğayla kolayca baş edebileceği anlamına geliyor. Süspansiyon, güç ünitesinin gücünden, kanadın yarattığı downforce’dan ve lastiklerin kavramasından yararlanıyor ve hepsinin etkili bir şekilde kombine edilmesine ve parça üzerinde hızlı bir pakete dönüştürülmesine olanak tanıyor.
Formula 1 otomobilleri son derece sofistike yarı otomatik, kesintisiz vites kutuları kullanıyor. Çekildiğinde sürücünün manuel olarak debriyaj yapması gerekmiyor ve dişliler arasında geçiş yaparken gaz pedalını kaldırması gerekmiyor. Bunun yerine, başka bir vites seçildiğinde, vites değiştirme işlemi, ‘sorunsuz’ olarak tamamlanır, bu da sürücünün hiçbir sürüş kaybına maruz kalmadığı anlamına gelir.
Modern F1 debriyajı 10 cm’den daha kısa boyutlarda, 1 kg’den daha hafif ve çok plakalı karbon tasarıma sahiptir. Vites kutusunun ise 40 kg’den ve içerisinde ise 500’den fazla bileşen yer alır.
Kokpit
Formula 1 araçlarında, normal yol arabalarının bulunduğu hava yastığı yok ancak kokpit duvarları, 250 tona eşit darbelere dayanabiliyor. Kokpitin içinde ayrıca bir su şişesi var. Bir pilot, içindeki mineral tuzları olan bu suyu kaskın içindeki bir delikten geçen bir boruyla yudumlayabilir.
2018 yılında uygulamaya alınan ‘halo’, F1 pilotunun kaza esnasında zarar görmesini önlemektir. Bazı F1 severler görsel açıdan eleştirse de uygulama devam etmektedir.
Hızlanma – Yavaşlama
İvme şekli genellikle 1.45G’dir; bu da sürücü, yerçekiminin 1,45 katı veya ağırlığının 1,45 katı hızlanma ile koltuğuna geri itildiğini gösterir.
0 – 100 km / saat (62 mph): 1,7 saniye
0 – 200 km / saat (124 mil / saat): 3.8 saniye
0 – 300 km / saat (186 mph): 8.6 saniye
F1’deki fren gücü son derece yüksek. F1 otomobil, yaklaşık 15 metre içinde durması için yaklaşık 100 km/s’lik bir hızda fren yapabilecek durumda. Kara yolu araçları, bu mesafenin yaklaşık 3-4 misli daha fazla olurdu. Lastik teknolojisi ve otomobilin aerodinamik özellikleri ile birlikte karbon / seramik frenler, olağanüstü frenleme kuvvetleri üretir. Frenler, erimiş lav kadar sıcak 1200ºC’ye dayanabilir.
Drag Reduction System (DNS)
DRS, aracın arka kanadını kaldırarak Rüzgar direncini azaltıp daha etkili bir hızlanma sağlamayı hedefleyen bir sistemdir. DRS aracın maksimum hızını arttırmaz ancak bu hıza ulaşma imkanını arttırır. Sistem sıralama turlarında pistin her yerinde kullanılabilir. Yarış günü ise sadece hakemler tarafından belirlenen düzlüklerde kullanılabilir. Yarış da bu sistemden faydalanabilmek için pilotun önünde ki rakibine 1 saniyeden daha yakın olmaması gerekir.
Kinetic Energy Recovery System (Kars)
Kers, aracın frenleme anında ortaya çıkardığı büyük enerjiden faydalanmak amacıyla geliştirilmiştir. Frenlemede ortaya çıkan bu enerji pilot tarafından istediği noktalarda bir tuş aracılığıyla motora ekstra güç vermek amacıyla kullanılır. Bu sistemde kullanım kuralı yoktur. Pilot kendi belirlediği taktik çerçevesinde faydalanabilir.
